Show, don't tell, is waarschijnlijk het meest gehoorde schrijfadvies. Maar met de vele malen dat het herhaald en verklaard wordt, gaan coaches en leraars maar al te vaak voorbij aan het waarom van show, don't tell.
Ik werd getroffen door een opmerking tussen neus en lippen door in een artikel. Ik weet niet eens meer welk artikel of waar het verder over ging, maar in een terzijde werd gezegd: Je moet je lezer zijn eigen conclusies laten trekken. Dáár gaat het om.
Het gaat niet om het vertellen of tonen an sich. Soms is kort samenvattend vertellen volkomen op zijn plaats. Wat fout is (voor zover je dat woord mag gebruiken) is de lezer te vertellen wat hij/zij moet denken.
Een voorbeeld dat ik net vandaag in een eigen verhaal aantrof:
Dat was vast Gomma. Baaku had hem al eerder gehoord, maar ongetwijfeld had hij hen bezig gehoord en had hij gewacht tot het stil was geworden. De man was de bescheidenheid zelve.
Dat laatste zinnetje is net teveel. Het was bedoeld als een gedachte van de hoofdpersoon Baaku. Maar het vertelt de lezer iets over Baaku, geeft een oordeel. Dat is natuurlijk op zich niet verkeerd. Baaku is Gomma's meester en die mag een oordeel vellen over zijn dienaar.
Maar het wordt boeiender voor de lezer, als hij/zij zelf tot die conclusie mag komen. Mijn taak als schrijver is dan om dat duidelijk(er) in het verhaal uit te laten komen: om het te tonen, om het te laten zien.
Dáár gaat het om bij show, don't tell​.

Verhalen gaan altijd over (innerlijke) verandering. De meeste mensen hebben weerstand tegen verandering, de een meer, de ander minder. Voor een personage is dat niet anders.
Alleen als er diep van binnen iets ontbreekt, iets scheef zit, is er een noodzaak voor verandering. Mensen zijn vaak ongelukkig, voelen zich incompleet omdat ze diep van binnen, meestal zonder dat ze zich daarvan bewust zijn, een leugen geloven.
Over wat voor leugens hebben we het dan?
Jane Eyre gelooft diep in haar hart dat ze liefde alleen kan verdienen, door dienstbaar te zijn.
Woody, in Toy Story, gelooft dat hij alleen waardevol is als hij het favoriete speelgoed is.
Als iemand zijn hele leven lang door gehoord heeft dat hij/zij niets waard is, zal hij/zij dat geloven en dat geloof zal zijn/haar daden beïnvloeden. Maar hetzelfde geldt voor iemand die zijn hele leven heeft gehoord dat hij beter is dan anderen!
Om te bepalen welke leugen het personage gelooft (als je al een idee hebt voor een verhaal), kun je kijken naar hoe hij/zij reageert. Worden de reacties bepaald door: angst, overgevoeligheid, onvermogen te vergeven, schuldgevoelens, schaamte?
Deze gevoelens zijn het gevolg van de leugen, niet de leugen zelf! Ze kunnen dus als wegwijzers functioneren.
Als je nog helemaal aan het begin van een verhaalidee staat, kun je zelf de leugen 'kiezen'. Maar let wel: Deze leugen moet relevant zijn in het bredere kader van het verhaal. Deze leugen en het gedrag dat er uit voort komt, moet voor het personage een sta-in-de-weg zijn om het doel wat hij/zij heeft te kunnen realiseren. Dan ontstaat er een conflict tussen innerlijk en uiterlijk. En dat geeft diepte aan je verhaal. Dan moet het personage zijn/haar innerlijk probleem oplossen om zijn/haar uiterlijk doel te kunnen bereiken. En soms komt hij/zij dan tot de ontdekking dat het uiterlijke doel helemaal niet meer zo belangrijk is.
​

In mijn vorige post had ik het over wat het personage wil, zijn of haar verlangen. Maar er komt meer bij kijken. Want als iemand iets echt wil, zal hij of zij ook plannen maken om dit verlangen te realiseren.
Het is een stap concreter dan het verlangen zelf. Zo ben ik met een verhaal bezig waarin een van de personages, Paddi, als verlangen heeft de toekomst van zijn dochter veilig te stellen. Dat is wat hij wil. Om dat te realiseren, wil hij haar uithuwelijken aan een betrouwbare man. Dat is zijn plan, zijn doel.
En natuurlijk zal het personage vervolgens ontdekken dat het niet zo eenvoudig is om dat doel te realiseren. HIj/zij loopt tegen hindernissen aan, anderen liggen dwars, enzovoorts. Kortom er is sprake van conflict. En conflict is de motor van een verhaal.
Het spreekt (bijna) voor zich dat het hoofdpersonage tegen dit soort conflicten aan loopt, maar wanneer ook secundaire personages iets willen en een (relatief) concreet doel hebben, wint het verhaal aan diepte.
Het moet natuurlijk wel zo zijn dat dat concrete doel op de een of andere manier aan het hoofddoel binnen het verhaal verbonden is. Het kan concreet verbonden zijn met het doel van het hoofdpersonage, maar de connectie kan ook meer thematisch zijn. Dit laatste houdt dan in dat de problemen waar een ondersteunend personage tegen aan loopt een spiegeling zijn van de problemen van het hoofdpersonage.
Het doel kan verschillende vormen aannemen, mede afhankelijk van wat hij of zij wil.

• hij/zij kan iets willen verwerven (fysiek of immaterieel, bv. informatie),
• hij/zij kan iets proberen kwijt te raken of ergens aan te ontsnappen, dit kan ook de vorm aannemen van iets verbergen of zichzelf verbergen,
• hij/zij kan de confrontatie met iets of iemand aangaan, dat kan een concrete aanval zijn, maar ook het onder ogen zien van een angst, bv. iemand met pleinvrees die toch de straat op gaat omdat er iets groters op het spel staat,
• hij/zij kan iets (of iemand) proberen te repareren, of juist proberen te vernietigen.

​Ik hoop dat je hiermee wat kunt.
​

Motivatie is misschien wel een van de belangrijkste kenmerken van een personage. Waarom handelt hij/zij? Dat begint bij de vraag wat het personage wil. Dit geldt natuurlijk in het bijzonder voor het hoofdpersonage in je verhaal, maar het is ook goed om die vraag te stellen voor de 'ondersteunende' personages.
Vaak blijkt dat wat ondersteunende personages willen in een van twee categorieën valt:

• Ze willen helemaal niet zoveel, of
• Als ze wel wat willen, willen ze óf de protagonist helpen te krijgen wat hij/zij wil, óf voorkomen dat de protagonist krijgt wat hij/zij wil.

De rol die zij dan in het verhaal spelen, stelt dan niet veel voor. Ze zijn eigenlijk niet veel meer dan extensies van de protagonist of van de antagonist.
Een verhaal kan heel veel aan kracht winnen, als de ondersteunende personages hun eigen verlangens hebben. Hun onderlinge relaties, maar vooral ook hun relaties met de protagonist winnen dan enorm aan diepte. Zijn/haar medestanders hebben dan ineens een reden, waarom ze de protagonist helpen, of juist dwarsbomen.
Een voorbeeld: In The Wizard of Oz is Dorothy de antagonist, het hoofdpersonage. De tinnen man, de vogelverschrikker en de leeuw zijn ondersteunende personages. Zij hebben allemaal hun eigen verlanges: de tinnen man wil graag een hart, zodat hij emoties heeft. De vogelverschrikker wil hersenen, zodat hij slim kan zijn. De leeuw wil moed omdat hij zo bang is.
Ze hebben alle drie zo hun eigen redenen om naar de tovenaar van Oz te willen en om Dorothy te helpen de opdracht van de tovenaar uit te voeren.

Laatst kwam ik een post tegen over vijf vragen die je over je ondersteunende personages moet vragen om ze wat meer diepte te geven, om ervoor te zorgen dat ze persoonlijkheden zijn in plaats van wahjong-poppen.
Zelf heb ik inmiddels ondervonden dat ze altijd nuttig zijn, ook om de meer primaire personages te leren kennen. Die zul je dan nog wat verder moeten uitdiepen, maar het begin is er dan al. 
In deze post geef ik kort de vijf vragen met een korte uitleg. In volgende posts zal ik elke vraag wat uitgebreider behandelen en van voorbeelden voorzien.
Nu dan de vijf vragen.

Wat wil het personage?
Elk personage wil iets. Hij/zij wil iets hebben, iets weten, iets kwijtraken. Bedenk het maar. De verschillende doelen van personages zijn een bron van conflict en verwarring. Als je die doelen goed kiest, maakt dat de relaties en ontmoetingen veel interessanter.

Wat is het plan van het personage om dat verlangen te realiseren?
Een personage moet niet alleen iets willen, hij/zij moet ook een plan hebben om dat verlangen te realiseren. Ieder moet zijn/haar eigen 'agenda' hebben. Daarbij zullen ze tegen allerlei weerstand aanlopen om dat plan ten uitvoer te brengen.

Welke leugen gelooft het personage?
Net als in het echt, is een verhaalpersonage per definitie een onvolmaakt persoon. Hij/zij wordt gedreven door de dingen die hij/zij gelooft. Dat geloof is de motivatie achter zijn/haar wens en zijn/haar plannen. 

Tot welke zwakheid/tekortkoming leidt dit geloof?
Dat geloof leidt ook tot een zwakheid, een tekortkoming. Er zijn dingen die het personage niet kan of wil geloven. Ze hebben door dat geloof de neiging op een bepaalde manier te reageren.

Welke waarheid zal het personage ontdekken?
​In de loop van het verhaal zal het personage met een waarheid geconfronteerd worden, iets wat het geloof in de leugen op losse schroeven zet. Dit kan leiden tot een verandering: het personage verwerpt de leugen. Maar hij/zij kan ook deze waarheid afwijzen en vast blijven houden aan zijn/haar geloof.

Het belang van conflict in verhalen - in welke vorm ook - wordt duidelijk wanneer we zien waar conflict toe leidt: verandering. Of liever, waar conflict toe zou moeten leiden! Want soms is er in een scene veel conflict, maar is er aan het einde van de scene niets veranderd, niets in de omstandigheden, niets in de personages, niets in de relaties.
Wil een verhaal echter blijven bewegen, moeten er voortdurend veranderingen optreden. Dus als er in een scene niets veranderd - hoe heftig misschien het conflict ook lijkt - is het een nutteloze scene. Hij draagt immers niet bij aan de ontwikkeling van het verhaal. Ontwikkeling impliceert verandering!
Elke scene moet een verandering met zich mee brengen. Dat kan een verandering zijn 

• in de omstandigheden: eerst had hij geen geld, aan het einde van de scene heeft hij wel geld;
  
• in een personage: eerst was zij bang, aan het einde van de scene is ze opgelucht;
• in een relatie: eerst waren ze boos op elkaar, aan het einde van de scene zijn ze met elkaar verzoend.

Misschien weet je zelf nog wel meer soorten verandering te bedenken, zet dat dan in een commentaar bij deze tip. Daar kunnen we allemaal van leren.
Wat voor een scene geldt, geldt ook voor een hoofdstuk, maar dan (meestal) op iets grotere schaal: aan het einde van het hoofdstuk moet er een verandering zichtbaar zijn (voor de lezer in elk geval). Zo blijft een verhaal zich ontwikkelen tot het probleem - het conflict - waar het verhaal mee begon [een monster is het koninkrijk binnengevallen - Gilgamesh] is opgelost, tot er met andere woorden een verandering is opgetreden die een einde maakt aan het conflict [het monster is verslagen].

Laatst las is deze vergelijking: Zoals een auto brandstof nodig heeft om te kunnen rijden, zo heeft een verhaal...  conflict nodig om te lopen.
Waarom zijn utopieën vaak zo saai? Omdat er geen enkel conflict is. Om het verhaal interessant te maken, de moeite van het lezen waard, moet er een conflict zijn. Maar conflicten komen in soorten en maten. Daarom een kleine inleiding op het begrip conflict.
Eerst de vraag: Wat is een conflict? Te snel denken we dan aan slaande ruzie, of in ieder geval ruzie. Maar conflict is veel breder en  hoeft helemaal niet de vorm van ruzie aan te nemen. Conflict onstaat zodra er een verschlllend belang is, zodra personages iets verschillends willen. En dat hoeft niet eens expliciet aan de oppervlakte te komen. Stel je de volgende scene voor: man en vrouw zitten bij elkaar om te bespreken wat ze die zaterdagavond zullen gaan doen. Hij wil eigenlijk graag voetbal kijken, zij het liefste uit eten. Daar is dus een conflict. Als de lezer zich bewust is van deze twee verschillende verlangens, is er ook de nieuwsgierigheid naar hoe het zal aflopen.
Dit is een voorbeeld van een uitwendig conflict, tussen twee personen. Er kan ook nog sprake zijn van een inwendig conflict: een vader die aan de ene kant graag met zijn zoon naar een museum wil, maar ook nog toegezegd heeft een rapport te schrijven voor zijn baas. Opnieuw wordt de interesse van de lezer gewekt: Hoe lost hij dit op.
Een volgende keer meer over het gebruik van conflict in verhalen.